Cmentarz Żydowski

Cmentarz Żydowski w Radomsku to miejsce, które nie tylko zachwyca swoją historią, ale również porusza głębią przeżyć, jakie niesie ze sobą każda wizyta. Położony w północno-wschodniej części miasta, przy ulicy Przedborskiej, stanowi jeden z najważniejszych śladów wielowiekowej obecności społeczności żydowskiej w tej części Polski. Spacerując między starymi macewami, można poczuć atmosferę minionych epok, a także zrozumieć tragiczne losy mieszkańców Radomska podczas II wojny światowej.

Lokalizacja i dojazd

Cmentarz znajduje się przy ulicy Przedborskiej 196, na obrzeżach miasta, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Źródlaną. Dojazd jest wygodny zarówno samochodem, jak i komunikacją miejską – w pobliżu znajduje się przystanek autobusowy, a dla zmotoryzowanych dostępny jest parking przy drodze krajowej nr 42. W okolicy panuje spokój, a otaczające nekropolię pola i zieleń dodatkowo podkreślają wyjątkowy charakter tego miejsca.

Cmentarz Żydowski w Radomsku można zwiedzać po wcześniejszym uzgodnieniu z Gminą Żydowską w Łodzi. Klucze do bramy udostępnia rodzina mieszkająca w dawnym domu przedpogrzebowym. Wstęp jest bezpłatny, jednak w dni świąt żydowskich zwiedzanie nie jest możliwe. Warto pamiętać o odpowiednim stroju i zachowaniu ciszy podczas wizyty.

Historia cmentarza

Początki nekropolii sięgają 1816 roku, choć niektóre źródła podają datę 1832 jako moment oficjalnego założenia. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1831 roku i należy do Frumet, córki Icchaka. Przed powstaniem cmentarza Żydzi z Radomska byli chowani w Sulmierzycach, co świadczy o późnym rozwoju lokalnej społeczności żydowskiej.

Wraz z rozwojem Radomska, liczba ludności żydowskiej dynamicznie rosła. Na początku XX wieku stanowili oni prawie połowę mieszkańców miasta. Cmentarz był miejscem pochówku wielu wybitnych postaci, w tym cadyków z dynastii Rabinowiczów, których groby do dziś przyciągają pielgrzymów i pasjonatów historii.

Architektura i układ nekropolii

Cmentarz zajmuje powierzchnię około 2,5 hektara i otoczony jest wysokim, ceglanym murem. Działka ma nieregularny kształt, a główna brama znajduje się od strony ulicy Przedborskiej. W pobliżu wejścia stoi dawny dom przedpogrzebowy, dziś zamieszkały przez rodzinę opiekującą się kluczami do nekropolii.

Na terenie cmentarza zachowało się około 2700 macew, choć niektóre źródła podają nawet wyższe liczby. Nagrobki wykonane są głównie z wapienia, piaskowca i żeliwa. Wśród nich można dostrzec zarówno proste stele, jak i bogato zdobione pomniki otoczone metalowymi ogrodzeniami. Szczególną uwagę przyciągają rzadkie w regionie macewy żeliwne oraz symbolika żydowska wyryta na kamieniach.

Ohel Rabinowiczów

Najważniejszym miejscem na cmentarzu jest ohel – niewielki budynek grobowy, pod którym spoczywają cadycy z rodziny Rabinowiczów. To właśnie tu pochowany został Szlomo ha-Kohen Rabinowicz, założyciel miejscowej dynastii chasydzkiej, a także jego potomkowie. Do ohelu prowadzi tzw. ścieżka Kohenów, wydzielona droga umożliwiająca zachowanie czystości rytualnej.

Tragiczne wydarzenia II wojny światowej

W czasie okupacji niemieckiej cmentarz stał się miejscem masowych egzekucji. W październiku 1942 roku oraz w styczniu 1943 roku Niemcy zamordowali tu około 1500 osób, głównie Żydów z likwidowanego getta w Radomsku. Na terenie nekropolii znajdują się zbiorowe mogiły, a przy wejściu ustawiono białą tablicę upamiętniającą ofiary Zagłady, w tym rabina i cadyka Dowa Berisza Einhorna.

Wojenne zniszczenia dotknęły również samą nekropolię – wiele nagrobków zostało zdewastowanych, a układ kwater częściowo zatarty. Mimo to cmentarz zachował swój wyjątkowy charakter i stanowi ważny punkt na mapie pamięci o społeczności żydowskiej Radomska.

Stan obecny i ochrona zabytku

Cmentarz Żydowski w Radomsku wpisany jest do rejestru zabytków województwa łódzkiego. W ostatnich latach prowadzone były tu prace porządkowe, realizowane przez fundacje oraz młodzież w ramach programów edukacyjnych. Nekropolia została również włączona do projektu „Radomsko – Pierwsze na Świecie Otwarte Muzeum Żydowskie”, co podkreśla jej znaczenie dla dziedzictwa kulturowego regionu.

Duża część cmentarza jest zarośnięta samosiewami, co utrudnia orientację wśród kwater, jednak to właśnie dzikość i naturalność tego miejsca sprawiają, że spacer pośród macew staje się wyjątkowym przeżyciem. W północno-wschodnim narożniku powstaje centrum pielgrzyma, mające pełnić funkcję izby pamięci radomszczańskich Żydów.

Informacje praktyczne dla odwiedzających

Cmentarz znajduje się przy ul. Przedborskiej 196, Radomsko. Dojazd możliwy jest samochodem lub komunikacją miejską (przystanek autobusowy w pobliżu). Zwiedzanie możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu z Gminą Żydowską w Łodzi – klucze udostępnia rodzina mieszkająca w dawnym domu przedpogrzebowym. Wstęp jest bezpłatny. W święta żydowskie oraz szabat zwiedzanie jest niedostępne. Zalecany jest odpowiedni ubiór i zachowanie ciszy. Na terenie cmentarza obowiązuje zakaz palenia, spożywania posiłków i wprowadzania zwierząt.

Znaczenie kulturowe i edukacyjne

Cmentarz Żydowski w Radomsku to nie tylko miejsce spoczynku, ale również przestrzeń pamięci i refleksji nad historią miasta oraz losami jego mieszkańców. Stanowi ważny punkt na trasie edukacyjnych wycieczek, a także cel pielgrzymek potomków radomszczańskich Żydów z całego świata. Tablice informacyjne przy wejściu przybliżają odwiedzającym historię cmentarza, symbolikę nagrobków oraz żydowskie zwyczaje pogrzebowe.

Nekropolia jest także miejscem spotkań wolontariuszy i młodzieży, którzy poprzez prace porządkowe i projekty edukacyjne przyczyniają się do zachowania pamięci o dawnych mieszkańcach Radomska.

Podsumowanie

Cmentarz Żydowski w Radomsku to miejsce, które na długo pozostaje w pamięci każdego, kto zdecyduje się je odwiedzić. Zachwyca nie tylko liczbą i różnorodnością zachowanych nagrobków, ale przede wszystkim atmosferą zadumy i szacunku dla przeszłości. Spacerując wśród macew, można poczuć więź z historią miasta i jego dawnych mieszkańców. Nekropolia stanowi ważny element dziedzictwa kulturowego Radomska i jest jednym z najcenniejszych zabytków regionu, przypominając o wielokulturowości i tragicznych losach społeczności żydowskiej w Polsce.